Nauka czytania dla dzieci. Wprowadzenie.
Przed przystąpieniem do systematycznej nauki czytania dziecko powinno wykonać ćwiczenia przedelementarzowe, których celem jest kształcenie:
- umiejętności właściwego podziału wyrazów na sylaby;
- analizy i syntezy słuchowej;
- wprowadzenie wszystkich samogłosek.
Wiele ćwiczeń wymaga wykonania dodatkowego zadania (np. różnego typu kolorowanki, szlaczki wokół obrazków, zamalowywanie itp.), co uatrakcyjnia ćwiczenia słuchowe i bywa sprawdzianem poprawności wykonania zadania.
W przewodniku znajdują się dodatkowe propozycje ćwiczeń słuchowych z wykorzystaniem obrazków z części przedelementarzowej. Stanowią one inspirację w poszukiwaniu własnych pomysłów.
W tym artykule zaproponuję nauczycielom lub rodzicom korzystającym z elementarza „Poczytam, ci mamo”- część pierwsza kilka dodatkowych propozycji ćwiczeń na podstawie jednej strony z tego elementarza, ze strony . 17.
Do każdego ćwiczenia są jedno lub dwa polecenia, ale warto wykorzystać te same rysunki do innych ćwiczeń. Polecenia trzeba wówczas dostosować do potrzeb danego dziecka, poziomu jego aktualnego rozwoju w zakresie słuchu fonetycznego, pamięci bezpośredniej i pośredniej, spostrzegania i wielu innych.
Jakie ćwiczenia można zaproponować dziecku, wykorzystując te same rysunki?
Ćwiczenie na początek – poznanie nazw obrazków.
- Dziecko zamyka książkę. Nauczyciel ( rodzic) wymienia nazwy obrazków z 1. rzędu – las, ul, parasol, ananas, tygrys trzykrotnie, z krótką przerwą po każdym wymówieniu. Zadanie dziecka polega na powtórzeniu tych nazw w tej samej kolejności. Podobnie postępujemy z drugim rzędem – autobus, pudel, król, Eskimos, krasnal.
- Następnie dziecko powtarza wszystkie wyrazy starając się zachować kolejność.
Inne propozycje, jako inspiracja dla nauczycieli i rodziców. W nawiasie podane są odpowiedzi. Skrót N. oznacza osobę pracującą z dzieckiem (dziećmi), skrót Dz. oznacza dziecko (lub dzieci).
- Popatrz na obrazki, przyjrzyj się im dokładnie, zamknij oczy i odpowiedz na pytania: Jakiego koloru jest parasol? Co przedstawia pierwszy obrazek?
- Wskaż obrazki, których nazwy są trzysylabowe (parasol, ananas, autobus, Eskimos)
- mówi: Wskaż obrazki, których nazwy wymawiam (tzw. synteza morfemowa): np. las-ek, pudel-ek, parasol-ka, tygrys-ek.
- mówi: Wskaż obrazki, których nazwy wymawiam (tzw. synteza logotomowa): np. par-as-olk-a, pud-el-ek, Es-kim-os, aut-ob-us, tyg-rys-ek, kras-nol-ud-ek.
- mówi: Wskaż obrazki, których nazwy wymawiam (tzw. synteza logotomowo-fonemowa): np. la-s, u-l, kró-l, autobu-s, krasna-l.
- mówi: Wskaż obrazki, których nazwy wymawiam (tzw. synteza fonemowo-logotomowa): np. l-as, p-arasol, t-ygrys, k-ról.
- Wskaż obrazki, w nazwach których słyszysz głoskę s (las, parasol, ananas, tygrys, autobus, Eskimos, krasnal).
- Podaj liczbę nazw obrazków zawierających głoskę Podaj liczbę nazw obrazków zawierających głoskę l. Porównaj ich liczbę.
- Poszukaj i wskaż liczbę, która odpowiada ilości drzew na 1. rysunku. (7)
- Znajdź ilustracje, w nazwach których występuje tyle samo sylab, co w wyrazie ul (król, las).
- Opisz jeden z wybranych rysunków i nadaj mu tytuł.
- Pokaż trzeci obrazek z prawej strony, ostatni z lewej, drugi od góry, drugi od końca.
- wypowiada powoli nazwy obrazków. Mówi: Klaśnij, kiedy usłyszysz w wyrazie daną głoskę (np. o – parasol, autobus, Eskimos). W którym wyrazie głoska o pojawiła się dwa razy?
- wypowiada, głoskując, wybraną nazwę obrazka, np. p-u-d-e-l. Dziecko wypowiada wyraz w całości (pudel).
- Wymawiając wyrazy N. powoli dzieli je na sylaby. Mówi: Powiedz „stop” gdy usłyszysz sylabę sol (parasol). Powiedz „stop” gdy usłyszysz sylabę bus (autobus).
- Praca w parach. Jedno dziecko wymawia kolejne głoski w nazwie wybranego obrazka, drugie odgaduje całe słowo i pokazuje właściwy obrazek.
- wypowiada powoli nazwy wszystkich obrazków. Mówi: Podskocz, gdy w danym wyrazie usłyszysz głoskę k (król, krasnal, Eskimos).
- mówi: Powiedz, który wyraz jest dłuższy, np.: pudel – pudelek, lasek-las, król-królewna, itp.
- wymienia sylaby, dziecko powtarza je w identycznej kolejności np.: pa, a, pu, es. N. mówi: Wskaż obrazki, których nazwy zaczynają się tymi sylabami. (parasol, ananas, pudel, Eskimos).
- Utwórz nowe słowo zaczynające się od sylaby, która jest nazwą drugiego obrazka – (ul ulica, ulewa, ulga).
- Przypatrz się ilustracji. Pogrupuj obrazki wg zasady, np.: wybierz te ilustracje, w nazwach których słyszysz k i są postaciami z bajek (np. król, krasnal).
- Posłuchaj i powiedz sylabę, którą zastępuje mruczenie (mmm). Powtórz każdy wyraz w całości np.: pa-(mmm)-sol (ra – parasol), (mmm)- na-nas (a – ananas), au – to – (mmm) (bus – autobus).
- wymawia samogłoski i prosi, by dziecko powtórzyło je w usłyszanej kolejności np. e-o-a; a-o-e-i, itp. N. wymawia samogłoski i prosi, by dziecko podało nazwy obrazków rozpoczynające się od samogłosek: a, e, u (autobus, ananas, Eskimos, ul) i wskazało te obrazki.
- Wskaż obrazek, w nazwie którego słychać trzy samogłoski a (ananas).
- Wymień wszystkie samogłoski w wyrazie, np. pudel.
- Napisz na plecach kolegi wielką, a potem małą samogłoskę, np. U,u.
- Powiedz nazwy obrazków, w których słyszysz tylko jedną samogłoskę (król, ul, las) Wskaż obrazek, w którego nazwie jest samogłoska i oraz o (Eskimos).
- staje tyłem do dziecka. Pisze palcem w powietrzu dowolną samogłoskę. Dziecko podaje jej nazwę i tworzy słowo zaczynające się od tej samogłoski.
- Zabawa w rymy. N. mówi wyraz, Dz. ma wskazać obrazek, którego nazwa rymuje się z tym wyrazem, np. N. mówi ból – Dz. wskazuje – ul, król; N. mówi – bas, Dz. wskazuje – las, ananas; N. mówi – bubel – Dz. wskazuje – pudel.
Myślę, że te propozycje zainspirują osoby pracujące z dziećmi, a jeśli ktoś będzie korzystał z elementarza „Poczytam ci, mamo”, znajdzie w nim wiele możliwości wykorzystania tych pomysłów na innych stronach z rysunkami.
Ważne jest, by pytania zadawał zarówno nauczyciel jak i dziecko lub dziecko innemu koledze lub koleżance.
Mamy wtedy doskonały sprawdzian poziomu rozumienia danego zagadnienia, możemy też zaobserwować, z czym dziecko sobie jeszcze nie radzi. Nie zaszkodzi też, gdy nauczyciel celowo poda błędną odpowiedź. Dzieci wierzą nam bezgranicznie, a chodzi o to, by nie straciły czujności i uważności – powinny pamiętać, o co pytają i znać odpowiedź na to pytanie.
Warto jeszcze dodać, że dla dziecka, które ma doskonale wykształcone funkcje słuchowe ćwiczenia przedelementarzowe mogą być nudne, dlatego warto w takiej sytuacji wykorzystać obrazki do ćwiczeń funkcji, które nie są jeszcze w pełni rozwinięte – np. wzrokowych, myślenia twórczego, klasyfikowania, porównywania itp.
Nic tak nie zniechęca do podejmowania wysiłku, jak rzeczy „za łatwe” i „za trudne”. Dlatego, pracując z dzieckiem, należy pamiętać o tym, czym jest Strefa Najbliższego Rozwoju:
Strefa Najbliższego Rozwoju (SNR) jest „miejscem spotkania dziecka i osoby dorosłej.” Nauczyciel (rodzic) powinien przewodzić uczniom, kierować ich aktywność ku zadaniom, które nieco przewyższają obecne możliwości dziecka. Poprzez współpracę i naśladowanie dziecko może przejść od tego, co potrafi do tego, czego nie potrafi. Nauczyciel powinien, zależnie od etapu procesu nauczania, funkcjonować jako: 1) ekspert – zaprasza do zabaw, inicjuje je, modeluje i przekazuje narzędzia myślowe; 2) współpracownik – uczestniczy w zabawie z dziećmi i tworzy coś z nimi; 3) obserwator – organizuje środowisko pracy, obserwuje spontaniczną zabawę zapoczątkowaną przez dziecko i wspiera ją, jeśli zachodzi taka potrzeba. Niezwykle istotne jest indywidualne podejście do uczniów. To, że są oni w tym samym wieku umysłowym nie oznacza, że znajdują się na tym samym poziomie rozwoju. Dziecko musi kroczyć naprzód i przekraczać samo siebie. Tylko takie nauczanie, które uwalnia możliwości ucznia, ma sens. Jednakże należy pamiętać, że bezcelowe jest zarówno nauczanie tego, co dziecko już potrafi samodzielnie robić, jak i tego, czego jeszcze nie jest w stanie się nauczyć. Efektywne nauczanie zawsze przebiega w SNR, a nie poniżej lub powyżej niej. „Nauczyć dziecko można tylko tego, czego ono się nauczyć potrafi” – (Wygotski 1966: 360).
Bibliografia:
- Chwastniewska D. (2010), Poczytam ci, mamo cz. 1, Wyspa – Wydawnictwo i Ośrodek Innowacji Edukacyjnych, Gdynia.
- Chwastniewska D. (2008), Metoda 101 kroków w nauce czytania, w: Krasowicz-Kupis G. Pietras I., (red.), Zrozumieć, żeby pomóc, OPERON, Gdynia.
- Fisher R. (1999), Uczymy jak się uczyć, WSIP, Warszawa
- Formella M, Chwastniewska D. (2011), Przewodnik dla nauczycieli i rodziców, Wyspa – Wydawnictwo i Ośrodek Innowacji Edukacyjnych, Gdynia.
- Silberman M. (2005), Uczymy się uczyć, GWP, Sopot
- Schiller P. (2005), Wczesne czytanie, K.E.Liber, Warszawa
- Silberg J. (2005), Nauka czytania przez zabawę, K.E. Liber, Warszawa
- Wygotski L. S. (2002), Wybrane prace psychologiczne II, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań.
- Wygotski L. S. (1966), Wybrane prace psychologiczne, PWN, Warszawa.