Przed przystąpieniem do systematycznej nauki czytania dziecko powinno wykonać ćwiczenia przedelementarzowe, których celem jest kształcenie:

• umiejętności właściwego podziału wyrazów na sylaby;
• analizy i syntezy słuchowej;
• wprowadzenie wszystkich samogłosek.

Wiele ćwiczeń wymaga wykonania dodatkowego zadania (np. różnego typu kolorowanki, szlaczki wokół obrazków, zamalowywanie itp.), co uatrakcyjnia ćwiczenia słuchowe i bywa sprawdzianem poprawności wykonania zadania.

W przewodniku znajdują się dodatkowe propozycje ćwiczeń słuchowych z wykorzystaniem obrazków z części przedelementarzowej. Stanowią one inspirację w poszukiwaniu własnych pomysłów.

W tym artykule zaproponuję  nauczycielom lub rodzicom korzystającym z elementarza „Poczytam, ci mamo”- część pierwsza kilka dodatkowych propozycji ćwiczeń na podstawie jednej strony z tego elementarza, ze strony . 17.

Do każdego ćwiczenia są jedno lub dwa polecenia, ale warto wykorzystać te same rysunki do innych ćwiczeń. Polecenia trzeba wówczas dostosować do potrzeb danego dziecka, poziomu jego aktualnego rozwoju w zakresie słuchu fonetycznego, pamięci bezpośredniej i pośredniej, spostrzegania i wielu innych.

Jakie ćwiczenia można zaproponować dziecku, wykorzystując te same rysunki? 

Ćwiczenie na początek – poznanie nazw obrazków.

• Dziecko zamyka książkę. Nauczyciel ( rodzic) wymienia nazwy obrazków z 1. rzędu – las, ul, parasol, ananas, tygrys trzykrotnie, z krótką przerwą po każdym wymówieniu. Zadanie dziecka polega na powtórzeniu tych nazw w tej samej kolejności. Podobnie postępujemy z drugim rzędem – autobus, pudel, król, Eskimos, krasnal.
• Następnie dziecko powtarza wszystkie wyrazy starając się zachować kolejność.

Inne propozycje, jako inspiracja dla nauczycieli i rodziców. W nawiasie podane są odpowiedzi. Skrót N. oznacza osobę pracującą z dzieckiem (dziećmi), skrót Dz. oznacza dziecko (lub dzieci).

• Popatrz na obrazki, przyjrzyj się im dokładnie, zamknij oczy i odpowiedz na pytania: Jakiego koloru jest parasol? Co przedstawia pierwszy obrazek?
• Wskaż obrazki, których nazwy są trzysylabowe (parasol, ananas, autobus, Eskimos)
• mówi: Wskaż obrazki, których nazwy wymawiam (tzw. synteza morfemowa): np. las-ek, pudel-ek, parasol-ka, tygrys-ek.
• mówi: Wskaż obrazki, których nazwy wymawiam (tzw. synteza logotomowa): np. par-as-olk-a, pud-el-ek, Es-kim-os, aut-ob-us, tyg-rys-ek, kras-nol-ud-ek.
• mówi: Wskaż obrazki, których nazwy wymawiam (tzw. synteza logotomowo-fonemowa): np. la-s, u-l, kró-l, autobu-s, krasna-l.
• mówi: Wskaż obrazki, których nazwy wymawiam (tzw. synteza fonemowo-logotomowa): np. l-as, p-arasol, t-ygrys, k-ról.
• Wskaż obrazki, w nazwach których słyszysz głoskę s (las, parasol, ananas, tygrys, autobus, Eskimos, krasnal).
• Podaj liczbę nazw obrazków zawierających głoskę Podaj liczbę nazw obrazków zawierających głoskę l. Porównaj ich liczbę.
• Poszukaj i wskaż liczbę, która odpowiada ilości drzew na 1. rysunku. (7)
• Znajdź ilustracje, w nazwach których występuje tyle samo sylab, co w wyrazie ul (król, las).

• Opisz jeden z wybranych rysunków i nadaj mu tytuł.
• Pokaż trzeci obrazek z prawej strony, ostatni z lewej, drugi od góry, drugi od końca.
• wypowiada powoli nazwy obrazków. Mówi: Klaśnij, kiedy usłyszysz w wyrazie daną głoskę (np. o – parasol, autobus, Eskimos). W którym wyrazie głoska o pojawiła się dwa razy?
• wypowiada, głoskując, wybraną nazwę obrazka, np. p-u-d-e-l. Dziecko wypowiada wyraz w całości (pudel).
• Wymawiając wyrazy N. powoli dzieli je na sylaby. Mówi: Powiedz „stop” gdy usłyszysz sylabę sol (parasol). Powiedz „stop” gdy usłyszysz sylabę bus (autobus).
• Praca w parach. Jedno dziecko wymawia kolejne głoski w nazwie wybranego obrazka, drugie odgaduje całe słowo i pokazuje właściwy obrazek.
• wypowiada powoli nazwy wszystkich obrazków. Mówi: Podskocz, gdy w danym wyrazie usłyszysz głoskę k (król, krasnal, Eskimos).
• mówi: Powiedz, który wyraz jest dłuższy, np.: pudel – pudelek, lasek-las, król-królewna, itp.
• wymienia sylaby, dziecko powtarza je w identycznej kolejności np.: pa, a, pu, es. N. mówi: Wskaż obrazki, których nazwy zaczynają się tymi sylabami. (parasol, ananas, pudel, Eskimos).
• Utwórz nowe słowo zaczynające się od sylaby, która jest nazwą drugiego obrazka – (ul ulica, ulewa, ulga).
• Przypatrz się ilustracji. Pogrupuj obrazki wg zasady, np.: wybierz te ilustracje, w nazwach których słyszysz k i są postaciami z bajek (np. król, krasnal).
• Posłuchaj i powiedz sylabę, którą zastępuje mruczenie (mmm). Powtórz każdy wyraz w całości np.: pa-(mmm)-sol (ra – parasol), (mmm)- na-nas (a – ananas), au – to – (mmm) (bus – autobus).
• wymawia samogłoski i prosi, by dziecko powtórzyło je w usłyszanej kolejności np. e-o-a; a-o-e-i, itp. N. wymawia samogłoski i prosi, by dziecko podało nazwy obrazków rozpoczynające się od samogłosek: a, e, u (autobus, ananas, Eskimos, ul) i wskazało te obrazki.
• Wskaż obrazek, w nazwie którego słychać trzy samogłoski a (ananas).
• Wymień wszystkie samogłoski w wyrazie, np. pudel.
• Napisz na plecach kolegi wielką, a potem małą samogłoskę, np. U,u.
• Powiedz nazwy obrazków, w których słyszysz tylko jedną samogłoskę (król, ul, las) Wskaż obrazek, w którego nazwie jest samogłoska i oraz o (Eskimos).
• staje tyłem do dziecka. Pisze palcem w powietrzu dowolną samogłoskę. Dziecko podaje jej nazwę i tworzy słowo zaczynające się od tej samogłoski.
• Zabawa w rymy. N. mówi wyraz, Dz. ma wskazać obrazek, którego nazwa rymuje się z tym wyrazem, np. N. mówi ból – Dz. wskazuje – ul, król; N. mówi – bas, Dz. wskazuje – las, ananas; N. mówi – bubel – Dz. wskazuje – pudel.

Myślę, że te propozycje zainspirują osoby pracujące z dziećmi, a jeśli ktoś będzie korzystał z elementarza „Poczytam ci, mamo”, znajdzie w nim wiele możliwości wykorzystania tych pomysłów na innych stronach z rysunkami.

Ważne jest, by pytania zadawał zarówno nauczyciel jak i dziecko lub dziecko innemu koledze lub koleżance.

Mamy wtedy doskonały sprawdzian poziomu rozumienia danego zagadnienia, możemy też zaobserwować, z czym dziecko sobie jeszcze nie radzi. Nie zaszkodzi też, gdy nauczyciel celowo poda błędną odpowiedź. Dzieci wierzą nam bezgranicznie, a chodzi o to, by nie straciły czujności i uważności – powinny pamiętać, o co pytają i znać odpowiedź na to pytanie.

Warto jeszcze dodać, że dla dziecka, które ma doskonale wykształcone funkcje słuchowe ćwiczenia przedelementarzowe mogą być nudne, dlatego warto w takiej sytuacji wykorzystać obrazki do ćwiczeń funkcji, które nie są jeszcze w pełni rozwinięte – np. wzrokowych, myślenia twórczego, klasyfikowania, porównywania itp.

Nic tak nie zniechęca do podejmowania wysiłku, jak rzeczy „za łatwe” i „za trudne”. Dlatego, pracując z dzieckiem, należy pamiętać o tym, czym jest Strefa Najbliższego Rozwoju:

Strefa Najbliższego Rozwoju (SNR) jest „miejscem spotkania dziecka i osoby dorosłej.” Nauczyciel (rodzic) powinien przewodzić uczniom, kierować ich aktywność ku zadaniom, które nieco przewyższają obecne możliwości dziecka. Poprzez współpracę i naśladowanie dziecko może przejść od tego, co potrafi­ do tego, czego nie potrafi. Nauczyciel powinien, zależnie od etapu procesu nauczania, funkcjonować jako: 1) ekspert – zaprasza do zabaw, inicjuje je, modeluje i przekazuje narzędzia myślowe; 2) współpracownik – uczestniczy w zabawie z dziećmi i tworzy coś z nimi; 3) obserwator – organizuje środowisko pracy, obserwuje spontaniczną zabawę zapoczątkowaną przez dziecko i wspiera ją, jeśli zachodzi taka potrzeba. Niezwykle istotne jest indywidualne podejście do uczniów. To, że są oni w tym samym wieku umysłowym nie oznacza, że znajdują się na tym samym poziomie rozwoju. Dziecko musi kroczyć naprzód i przekraczać samo siebie. Tylko takie nauczanie, które uwalnia możliwości ucznia, ma sens. Jednakże należy pamiętać, że bezcelowe jest zarówno nauczanie tego, co dziecko już potrafi samodzielnie robić, jak i tego, czego jeszcze nie jest w stanie się nauczyć. Efektywne nauczanie zawsze przebiega w SNR, a nie poniżej lub powyżej niej. „Nauczyć dziecko można tylko tego, czego ono się nauczyć potrafi” – (Wygotski 1966: 360).

Bibliografia:

1. Chwastniewska D. (2010), Poczytam ci, mamo cz. 1, Wyspa – Wydawnictwo i Ośrodek Innowacji Edukacyjnych, Gdynia.
2. Chwastniewska D. (2008), Metoda 101 kroków w nauce czytania, w: Krasowicz-Kupis G. Pietras I., (red.), Zrozumieć, żeby pomóc, OPERON, Gdynia.
3. Fisher R. (1999), Uczymy jak się uczyć, WSIP, Warszawa
4. Formella M, Chwastniewska D. (2011), Przewodnik dla nauczycieli i rodziców, Wyspa – Wydawnictwo i Ośrodek Innowacji Edukacyjnych, Gdynia.
5. Silberman M. (2005), Uczymy się uczyć, GWP, Sopot
6. Schiller P. (2005), Wczesne czytanie, K.E.Liber, Warszawa
7. Silberg J. (2005), Nauka czytania przez zabawę, K.E. Liber, Warszawa
8. Wygotski L. S. (2002), Wybrane prace psychologiczne II, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań.
9. Wygotski L. S. (1966), Wybrane prace psychologiczne, PWN, Warszawa.